کلینیک روانشناسی ثامن
طرحواره محرومیت هیجانی
درباره طرحواره چه می‌دانید؟
شاید بهتر باشد پیش از پرداختن به طرحواره محرومیت هیجانی درباره طرحواره ها صحبت کنیم و با مفهوم طرحواره آشنا شویم. طرحواره‌ها یکی از مهم‌ترین مفاهیم در روانشناسی هستند که در کودکی شکل می‌گیرند و خودشان را در بزرگسالی نشان می‌دهند. برای اینکه مفهوم طرحواره را بهتر متوجه شوید، به این مثال توجه کنید:
هر نوزادی که به دنیا می‌آید شبیه به یک صفحه سفید است که هیچ نقش و نگاری روی آن نیست. برخورد با محیط، خانواده، والدین و اطرافیان به مرور زمان نقش‌هایی را روی این صفحه سفید ایجاد می‌کند که تا سال‌ها ماندگار می‌مانند.
طرحواره‌ها قالب‌ها، چارچوب‌ها و مفاهیم شناختی هستند که تفسیر اطلاعات پیرامون را برای ما ممکن می‌کنند. ژان پیاژه اعتقاد دارد که طرحواره ها الگوهای ذهنی هستند که اگر وجود نداشتند، ما هیچ تصویر ذهنی‌ای نداشتیم و نمی‌توانستیم تجربیات خود را به کار ببریم یا برای آینده اقدام کنیم.
طرحواره‌های ذهنی در کودکی شکل می‌گیرند و با توجه به دریافت‌ها و واکنش‌هایی که دریافت کرده‌ایم، در دوران بزرگسالی بروز می‌کنند. ما فعالیت‌ها، روابط و ... خودمان را با همین الگوهای ذهنی پیش می‌بریم و به زبان ساده دنیای اطرافمان را با همین الگوهای ثابت و تکرارشونده می‌شناسیم.
گاهی این طرحواره‌ها مثبت و سازگارند و گاهی ناسازگار هستند و می‌توانند بخشی از زندگی ما را با اختلال روبه‌رو کنند.
طرحواره محرومیت هیجانی چیست؟
طرحواره محرومیت هیجانی با حس عدم ارضای نیازهای عاطفی خودش را نشان می‌دهد. اگر بخواهیم این طرحواره را ساده بیان کنیم، باید بگوییم فردی که با این طرحواره روبه‌رو است، به طور دائم احساس می‌کند که فرد دوست داشتنی‌ای نیست و به اندازه‌ای که نیاز دارد از سوی دیگران مورد توجه قرار نگرفته است.
نکته جالب درباره این طرحواره این است که علی‌رغم شایع بودن، عده بسیار زیادی از وجود این طرحواره درون خود اطلاع ندارند و اغلب با احساسات مبهم و کلی مثل ناراحتی، غم و اندوه یا افسردگی به درمانگر مراجعه می‌کنند.
این طرحواره به صورتی خودش را بروز می‌دهد که انگار فرد گمشده‌ای دارد و در زندگی به دنبال آن می‌گردد. این تجربه مجموعه‌ای احساس غم، تنهایی و بی‌پناهی را به فرد می‌دهد.
محرومیت هیجانی به سه شکل بروز می‌کند و در واقع سه حوزه از محرومیت را در برمی‌گیرد:
محرومیت از محبت: مدلی از محرومیت هیجانی که با عدم توجه، مهربانی یا عطوفت همراه است.
محرومیت از همدلی: این نوع محرومیت با درک نشدن از سوی دیگران، عدم توجه به ندای درون و حرف دل و عدم خود افشایی یا در میان گذاشتن احساسات با دیگران بروز می‌کند.
محرومیت از حمایت: این محرومیت در جهت نبود راهنمایی و جهت‌دهی از سمت دیگران بروز می‌کند و فرد در این احساس به سر می‌برد که هیچ حامی مطمئنی ندارد.
نشانه های طرحواره محرومیت هیجانی
هر طرحواره‌ای خودش را با ویژگی‌های مشخصی نمایان می‌کند. طرحواره محرومیت هیجانی نیز دقیقا با علائم و نشانه‌های خاصی مطرح می‌شود. از مهم‌ترین نشانه های طرحواره محرومیت هیجانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افرادی که با طرحواره محرومیت هیجانی روبه‌رو هستند اغلب نمی‌دانند مشکل درونی‌شان چیست و احساساتی که تجربه می‌کنند از کجا نشات می‌گیرد. آن‌ها عموما با حس مبهم افسردگی، ناراحتی و اندوه به درمانگر مراجعه می‌کنند.
- این افراد همیشه حس می‌کنند از سوی دیگران مورد توجه و محبت و همچنین حمایت قرار نمی‌گیرند. آن‌ها حتی درباره درمانگر خود چنین احساسی را تجربه می‌کنند و انتظار حمایت و همراهی از طرف او را ندارند.
- آن‌ها اغلب احساس پوچی و بی‌معنایی و محرومیت از توجه را درون خود دارند و این احساسات همواره با آن‌هاست.
- کسانی که با این طرحواره درونشان زندگی می‌کنند، تمایل خودشان را برای دریافت محبت ابراز نمی‌کنند. آن‌ها معمولا از افراد نزدیک خانواده‌شان نیز درخواست محبت و همدلی ندارند و بیشتر از دیگران پرسش می‌کنند تا اینکه درباره خودشان صحبت کنند.